Kalkınma Bakanlığı mükemmel analizler yapıyor ve bunlarla ülkeye katkıda bulunuyor. Bu analizlerin sonuncusu 22 Mayıs’ta, yapılır yapılmaz elimize geçti. Gerçekten çok değerli bilgilerle bezeli bu analizlerin öncelikli olarak yönetici özetini yorumsuz olarak sizlerle paylaşıyorum. Bu analizin içinde dünyanı anlatan çok değerli verileri sizlerle ilerleyen zamanlarda paylaşacağım.
İçinde bulunduğumuz çağın en temel altyapısı olan genişbant internet altyapısı ekonominin ve sosyal yaşamın vazgeçilmez bir unsuru haline gelmiştir. Bugün bütün dünyada internet altyapısının kapsamını ve kalitesini artırabilmek için işletmeciler ve hatta devletler arasında kıyasıya bir yarış yaşanmaktadır. Bu rapor konuyla ilgili kamu politikalarının belirlenmesine katkıda bulunmak düşüncesiyle, dünya üzerindeki genişbant teknoloji ve altyapısına yönelik eğilimleri sınıflandırarak belirlemeyi ve bu yöndeki kamu davranışlarının yönünü ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Dünya üzerinde genişbant yaygınlığını etkileyen eğilimlere göz atıldığında, telekom sektöründeki şirketlerin finansal performansının altyapı yatırım kararlarının alınmasında önemli rol oynamakta olduğu görülmektedir. Özellikle gelişmiş piyasalardaki telekom şirketlerinin gelirlerindeki küçülme trendi şirketlerin getirilerine de yansımaktadır. Örneğin Avrupa telekom sektörünün son üç yıllık getirisi dünya hisse senedi pazarının ortalama getirisinin çok altında gerçekleşmiştir. Finansal performanstaki bu durum yatırımcıların telekom şirketlerinden yüksek kar payı dağıtımı beklentisiyle birleştiğinde doygunluğa ulaşmış pazarlardaki yatırımların yavaş ilerlediği görülmektedir. Sektördeki genel momentum kaybının etkisiyle de telekom sektörünün toplam BİT sektörlerinin pazar değerlerinin toplamı içindeki payı gün geçtikçe azalmaktadır.
Genişbant interneti etkileyen ikinci unsur kullanıcı eğilimleridir. Kullanıcı eğilimlerinde mobil veri kullanımında artış görülürken, bu tüketim hacminin işletmeci kârlılığına aynı oranda yansımadığı görülmektedir. İşletmecilerin 2007’ye göre veri trafiklerinde neredeyse 53 katı artış yaşanmasına rağmen toplam veri gelirleri 3 kat dahi artmamıştır. İşletmecilerin artan veri kullanımını gelire dönüştürme çabalarıysa devam etmektedir. Bu yönde özellikle sınırsız veri kullanımı tarifelerinden kotalı ve kullandıkça öde mantığıyla çalışan tarifelere geçilmesi önemli bir aşamadır. Bir diğer eğilim ise, kullanıcıların aynı altyapıyı kullanan ve yatırım maliyetine katılmamış yeni servis sağlayıcılara yönelmesidir. Özellikle internet üzerinden video ve benzeri içeriği sağlayan firmalar hem geleneksel telekom işletmecilerin gelirlerinden doğrudan pay alabiliyorlar (örneğin IPTV gelirlerinin azalması, SMS gelirlerinin düşmesi gibi) hem de veri kullanımını artırdıkları için şebekelerin üzerindeki yükün ve dolayısıyla işletme ve yatırım masraflarının artmasında etken olabiliyorlar. Bir başka eğilim olarak artan makineden makineye internet (M2M) uygulamalarını saymak mümkündür. Önümüzdeki 10 yıl içinde M2M bağlantılarının 10 katı kadar artması beklenmektedir.
Teknoloji eğilimleri de tüketim ortamını desteklemektedir. Yeni teknolojiler cihaz formlarını değiştirmekte, cihazlar arası yakınsama görülmekte ve cihaz başına veri kullanımının önümüzdeki 5 yıl içinde 4-5 kat artması beklenmektedir. Bu yeni nesil yüksek veri tüketen cihazların etkin kullanımını sağlayabilmek adına altyapı şebekelerinin de yeni nesil teknolojilerle desteklenmesi gündeme gelmektedir. Dünya çapında yaygın fiber ve LTE yatırımları başlamıştır. Halen tüm dünyada 100 milyondan fazla abonenin fiber hizmetlerinden, 60 milyondan fazla abonenin de LTE hizmetlerinden faydalanabildiği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki yıllar içerisinde bu sayıların katlanarak artması beklenmektedir.
Artan veri tüketimi talebini karşılamak için kurulması gereken yeni nesil şebekelerin yüksek yatırım maliyetleri, düzenleyici kurumların aktif katkısına olan ihtiyacı gündeme getirmektedir. Dünyanın pek çok ülkesinde düzenleyici kurumlar veya devletler doğrudan ya da mevzuat düzenlemeleri yoluyla yeni nesil şebeke yatırımlarına destek vermektedirler. İhtiyaç olan yatırımın büyüklüğü geleneksel telekom şirketlerini finansal olarak zorladıkça, bu şirketler, altyapı maliyetlerinin oluşmasında etkin olduklarını varsaydıkları diğer oyuncuları da yatırım maliyetlerine katkıda bulunmaya çağırmaktadırlar. Bu durum, şebeke tarafsızlığı tartışmalarını doğurmaktadır. Bu raporun ilk bölümü tüm bu eğilimleri ortaya koymaktadır.
Dünya üzerinde kamu kesimi genişbant gelişimini değişik yollarla teşvik etmektedir. Ülkeler sabit ve mobil genişbant için kapsam ve hız üzerinden ulusal hedefler oluşturmakta ve genişbant hedeflerini açıklamaktadırlar. Bu alanda uluslararası bir yatırım yarışı izlenmektedir. Bu yüzden raporun ikinci bölümünde ülke incelemelerinden hareketle dünyadaki farklı yatırım modelleri irdelenmiştir.
Kamunun yatırımcı, finansör, sübvansiyon kaynağı, talep tetikleyici ya da strateji ve politika üretici olarak farklı şekillerde işlev üstlenebiliyor olması, farklı ülke örneklerinin detaylı incelemesini gerektirmektedir. Raporda, ABD, AB geneli ve birlik üyesi üç ülkenin yanında, özel durumları tespit edilen iki başkent de ayrı ayrı incelenmiş, kamunun pazara sunduğu olanaklar ve kullanıcı talebini arttırmaya yönelik etkinlikler ortaya konmuştur. Ayrıca genişbant politikalarıyla gündemde olan altı ülkenin de yatırım kararı alma aşamasından başlayarak mevcut pazar yapıları incelenmiş ve gösterdikleri eğilimler sergilenmiştir.
Ülke incelemelerinin gösterdiği ilk sonuç altyapı yatırımlarındaki artan kamu rolü olarak karşımıza çıkmaktadır. İddialı altyapı ve kullanım hedefleri açıklayan ülkelerin büyük bir kısmında, altyapı yatırımları değişik yöntemlerle kamu kesimi tarafından desteklenmektedir. Bu destekler doğrudan yatırım, kısmi finansman ve düzenleme muafiyeti ile olmaktadır. Katar hükümetinin tümüyle devlete ait pasif ağ altyapısını işletecek bir şirket kurması ya da Malezya hükümetinin Telekom Malaysia şirketine yaptığı doğrudan destek bazı uç örnekler olarak ortaya çıkmaktadır. Ayrıca Güney Kore hükümeti de yıllardır sağladığı uygun şartlı fonlama imkanlarıyla altyapı yatırımlarına destek olmaya çalışmaktadır. Genişbantı destekleyen düzenlemelerin oluşturulması için de düzenleyici kurumlar mevcut düzenlemeleri devlet hedeflerini destekleyecek şekilde yenilemektedir. Örneğin Avrupa Birliği, Sayısal Gündem adlı çalışmayla genişbantı destekleyen yeni düzenleme yaklaşımları geliştirmiştir. Bazı ülkeler ise yeni nesil altyapı yatırımlarına düzenleme muafiyeti uygulayarak altyapının yaygınlaşmasını hedeflemektedirler.
Hükümetler altyapıya yapılan yatırımları desteklemek için kullanımı arttırıcı ve genişbant talebi oluşturmayı hedefleyen çeşitli çalışmalar da yapmaktadır. Örneğin Brezilya’da ücretsiz BT ve iletişim çözümleri sağlayan tele-merkezler kurulurken, Güney Kore’de ise nüfusun yüzde 21’ini kapsayan ücretsiz temel BT eğitimleri verilmiştir.
Küresel anlamda ticari veya iktisadi idealleri bulunan ülkelerin genişbant teknolojilerine yatırım yapması kaçınılmaz bir eğilim olarak görülmektedir.