Ekranlar “göz”den düşmeli

cocuk_teknoloji_1Son yıllarda kullanımı ciddi bir biçimde artan bilgisayar, telefon ve tablet gibi ekranlı cihazlar, özellikle çocukların sağlığını tehdit ediyor. Prof. Dr. Sait Eğrilmez, alınacak küçük önlemlerle göz sağlığının korunabileceğini dile getirdi.

Fatih projesi kapsamında dağıtılacak olan milyonlarca tabletle okullara, bir oyun aleti olarak yaş sınırı olmadan tüm çocukların eline geçen ekranlı cihazlar yüzünden başta göz kuruluğu olmak üzere birçok hastalık çocukların göz sağlığını tehdit ediyor. Bu konuda alınabilecek önlemler kapsamında yapılması ve dikkat edilmesi gereken noktaları Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göz Hastalıkları Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sait Eğrilmez’e sorduk…

Çocukların ekranlı cihazlardan koparılamaması gerçeğinden yola çıkarak bir saat sınırlaması söz konusu olabilir mi?

Göz sağlığı açısından her 45 dakika için 15 dakika, ekrana bakmak dışındaki aktiviteler ile mola verilmeli. Bu molalardan bir ya da ikisinde mümkünse evin dışında açık havada olmaları çok iyi olur.

Çocukların göz kuruluğunu engellemek için onlara göz kırpmayı hatırlatmak gibi egzersizler verebilmek mümkün müdür?

Göz kırpmayı unutmak, dikkatli bakmak sırasında farkında olunmadan düşülen bir kusurdur. Bazı elektronik gözlükler göz kırpmayı unutanları uyararak, bu eksiği yine elektronik bir yoldan tamamlamak için üretilmişler, ama henüz ticari açıdan tavsiye edilebilecek kadar yaygın değiller.

Çocukların cep yerine tabletle ilgilenmesi gibi küçük önlemler rahatsızlıkların önüne geçebilir mi?

Ekranın geniş olması daha kolay görülebilmesini sağladığı için avantajlı. Ancak yine de çalışma mesafesinin 35 cm’den az olmaması sağlanmalıdır. Uzanarak tablet bilgisayarlarla zaman geçiren çocuklarımız 35 cm’den çok daha yakın bakmaktalar ve bu miyopi gelişimi için de risk oluşturuyor.

Çocukların ekranlarla uğraşması henüz öngörülemeyen orta/uzun vadeli sorunlar yaratabilir mi?

Giderek artan okul miyopisi, çok okumak ile başladı, bilgisayar ve özellikle tablet ve cep telefonlarıyla da zirve yapacaktır. Miyopi yanında genç insanlarda hiç beklenmeyen kuru göz hastalığı, göz kırpma yoluyla ıslanması gereken göz yüzeyindeki gözyaşının buharlaşmasından kaynaklanmaktadır. Klimaların giderek azalttığı ortam nemi de bir başka kuruluk nedenidir.

Ekran filtresi gibi seçenekler çözüm olabilir mi?

“Hayır” son derece yeterli bir yanıt bu soru için.

Daha çok göz kızarması gibi sorunları ortadan kaldıracak doğal ya da medikal çözümler var mı?

Kontak lens kullanıyorsanız veya refraktif bir ameliyat geçirilmişse bazen kuruluğu hissedemeyeceğimizi bilmeliyiz. Kuruluğu hissedemeyen göz, gözyaşı salgılaması gerektiğini de bilemez ve yanma-batma olmaksızın, görme kalitesinde bozulma, kızarıklık gibi yakınmalar ön planda olur. Bu tür durumlarda, şikâyetler ortaya çıkmadan yapay gözyaşı damlatarak sorunun büyümesini engelleyebiliriz. Gözyaşı damlatmak için, batma olmasını, gözün kızarmasını beklememeliyiz.

Cep telefonu – Tablet – Bilgisayar – Konsol oyunları – Televizyon gibi cihazlar için bir zarar sıralaması yapmak mümkün olabilir mi?

Karşısında en kolay ve uzun zaman geçirilenler en riskli olanlardır. Tablet grubu en riskli, bilgisayar ve oyun konsolları bunların ardından gelir diye düşünüyorum. Dikkatli bakmak, ayrıntı kaçırmamak göz kırpmayı daha da azaltan bir neden olduğundan, televizyon nispeten daha rahat seyredilen bir teknolojik üründür. Ancak televizyonlar için de göz ile aynı seviyede yerleşik olmaları, yukarı bakar tarzda seyredilmemesi önemlidir. Gözkapağı aralığımız ne kadar geniş, gözümüz ne kadar açıksa, gözyaşımızdaki buharlaşma o kadar fazla olacaktır. Bilgisayar monitörleri ve televizyonları hafifçe aşağı bakar pozisyonda izleyecek şekilde yerleştirmeli ve çalışma-izleme pozisyonu almalı, oturmalıyız.

Hangi aşamada aileler göz doktorlarına başvurmaya kesin karar vermeliler?

Gözümüzdeki damarlar normalde fark edilmezler. Eğer gözümüzün beyaz kısmında bir kızarıklık varsa, bir şeyler yanlış demektir. Görmemiz dakikalar-saniyeler içinde netleşip-bulanıyorsa, gözlerimizde yanma-batma hissi varsa, bu kesinlikle göz hekimine başvurmak gerektiğini gösterir.

Gözlük gibi aparatlar kullanan çocukların diğerlerine göre daha çok/az dikkatli olması gerekir mi?

Gözlük ihtiyacı bulunanlar, gözlükleri ile tam görebiliyorlarsa, gözlük kullanmayanlardan daha riskli durumda değildir. Ancak göz tembelliği, görme azlığı varsa, iyi görmek için artan çaba, artan kuru göz yaratacaktır.

Ekranlı cihaz kullanımı için önereceğiniz/önermeyeceğiniz bir alt yaş sınırı var mıdır?

Çocuklarımızın yaşamlarının ilk 5 yılı, beden gelişimleri açısından çok büyük önem taşır. Bu yaşlarda sürekli oturan, ev içinden çıkmayan, fiziksel aktivite yapmayı aklına getirmeyen bir nesil yaratmamak için, ebeveynler kolaycılık edip, çocuklarını bu tip cihazlarla baş başa bırakmamalıdır.

Çocukların her birine tablet verilip eğitim yapılması düşünülen günümüzde toplu kullanımlar için dikkat edilmesi gereken unsurlar nelerdir?

Eğitsel uygulamalar, referans kitaplar ve kaynaklar giderek kağıt baskısı kaynakların yerini almakta, multimedya uygulamalar öğrenmeyi cazip ve kolay hale getirmektedir. Ancak bu uygulamalar kadar, salt zaman kaybı yapan, çocuklar arasında bir yarış alanı haline gelen oyunlar, şiddet içerikli uygulamaları da gözden kaçırmamalıyız. Eğitim kurumlarındaki toplu kullanım saatlerinin, doğru tablet kullanımı için model olduğu unutulmamalı, ekran-göz mesafesi, doğru bakış açısı (hafifçe aşağı doğru bakış doğrultusuyla çalışma) ideal çalışma ve teneffüs (mola) zamanlaması da örneklenmelidir.

Elleriyle gözlerini kaşıyan çocuklar için özellikle dokunmatik ekranlar kullanan çocuklarımıza yönelik cihaz temizliğini nasıl sağlamalıyız?

Dokunmatik ekranlar, ellerimiz kadar kolay kirlenen önemli bir yüzeydir. Birden çok kişi tarafından kullanıldığında ise, önemli bir hastalık bulaşma yoludur. Özellikle her yıl yaptığı salgınlardan birini tekrar yapmakta olan “Göz Gribi” (Adenoviral keratokonjonktivit), ekran yüzeyi gibi kuru yüzeylerde 1 ay sağ kalabilmekte, 1 ay içinde o ekrana dokunmuş birinin, sonra eliyle gözünü ovalaması ile mikrobu gözün içine adetâ ektiği bir süreç başlamakta ve bunun getirdiği riskler ortaya çıkmaktadır. Herkes dokunmatik ekranlı bilgisayarın, diş fırçası gibi kişisel bir araç olduğunu kabul etmeli, uygun dezenfektanlarla ekran temizliğini unutmamalı, hiç kimse ellerini yıkamadan gözlerine sürmemelidir.

Gün boyu ekran karşısında olmak zorunda olan, başka seçeneği olmayanlar için ne önerirsiniz?

Gözyaşının göz yüzeyine yayılmasını sağlayan “göz kırpma” hareketinin sıklığı, yoğun bilgisayar kullanımında azalıyor. Teknolojik aletler ile yakın temasta olmak, bilgisayar kullanımının giderek artması, kapalı ortamlarda uzun süre çalışma, kontakt lens kullanımı gibi faktörlerin artmasıyla beraber göz kuruluğu genç yaşlarda bile görülebiliyor. Gün içinde akıllı telefon, bilgisayar, tablet gibi birçok cihaz kullanan, uzun süre bilgisayar başında gözünü kırpmadan aynı noktaya odaklanan kişiler göz kuruluğundan daha yüksek oranda etkileniyor. Göz kuruluğu göz kırpma alışkanlığından kaynaklanıyorsa, bilgisayar ekranı karşısında geçirdiğimiz zaman içinde 20 dakikada bir 20 saniyelik molalar, 45 dakikada bir 15 dakikalık molalar vermek önerilebilir. Bu sürede uzağa bakıp, sohbet etmek gibi daha sık göz kırpacağımız işler yapmalıyız, başka bir ekrana ya da kitaba bakmamalıyız.

Beslenme planınız bozuksa Omega-3 yönünden zengin bir beslenme önerilebilir. Koyu renkli balıklar, örneğin sardalya, hamsi, somon ile beslenenlerde göz kuruluğu daha azdır. İskandinav ülkelerinde, haftada 5 öğün ya da daha fazla balık yiyenlerde, haftada bir kez yiyenlere oranlara 3 kat daha az kuru göz gözleniyor.